مننژیت باکتریال:
مننژیت ، التهاب حاد مننژها و مایع مغزی نخاعی است که در دوران کودکی خصوصا بین 1 ماهگی تا 5 سالگی شایع می باشد. در حال حاضر مصرف آنتی بیوتیک ها و استفاده از واکسن بر علیه هموفیلوس آنفولانزا تیپ b ، تغییر اعجاب انگیزی در درمان و اپیدمیولوژی مننژیت بوجود آورده است.

اتیولوژی:
هموفیلوس آنفولانزا، استرپتوکوک پنومونیه و نایسریا مننژیـیدیس (مننگوکوک) مسئول بیش از 95 درصد مننژیت های دوره کودکی هستند. در نوزادان اشریشیا کولی و استرپتوکوک گروه B بیشتر موجب عفونت مننژها می شوند. اما عفونت اشرشیا کولی به ندرت بعد از دوره شیرخوارگی دیده می شود.
مننژیت مننگوکوکی تنها نوعی است که با ترشحات حلقی منتقل می شود و احتمال بروز آن با افزایش دفعات تماس زیاد می شود لذا در سنین مدرسه و نوجوانی شایع تر است. .مننژیت ها بیشتر در زمستان، پاییز یا بهار بروز می کنند. احتمال بروز مننژیت در پسرها بیش از دخترها است و این مسئله در دوره نوزادی بیشتر قابل توجه است. عفونت مادر در هفته های آخر بارداری و پاره شدن زودتر از موعد کیسه آمنیوتیک عوامل اصلی بروز مننژیت نوزادی می باشند که با عوارض زیادی همراه است.
همچنین مننژیت در کودکانی که داروهای تضعیف کننده ایمنی مصرف می کنند یا مبتلا به نقایص ایمنی هستند بیشتر رخ می دهد. عوامل دیگر مستعد کننده عبارتند از نقایص آناتومیکی سیستم عصبی مرکزی مانند میلومننگوسل، و نیز ابتلا به دیابت، آنمی داسی شکل، ضعف مادرزادی سیستم ایمنی و عفونت در قسمت های دیگر بدن.

پاتوفیزیولوژی:
شایع ترین طریقه بروز مننژیت انتقال عفونت از راه خون می باشد. به عنوان مثال میکروارگانیسم های موجود در حلق از راه عروق خونی به جریان خون مغز می رسند. گاهی اوقات عفونت بطور مستقیم از راه سینوس های پشت بینی و استخوان ماستوئید به سیستم عصبی مرکزی می رسد. شکستگی جمجمه، پونکسیون لومبر، جراحی نواحی عصبی، میلومننگوسل، شانت های بطنی صفاقی همه از عوامل ورود عفونت به مننژها می باشند.
 عفونت پس از ورود به مننژها موجب ادم شدید بافت مغزی و افزایش التهاب و درجه حرارت می شود. اگزودای چرکی در مغز تجمع یافته و جریان مایع مغزی نخاعی را کند می¬کند. تنگ شدن مجاری به علت ادم موجب بروز هیدروسفالی در نوزادان و شیرخواران مبتلا به مننژیت می شود.

تظاهرات بالینی :
تظاهرات بالینی در سنین مختلف متفاوت است. تاثیر درمان به این بستگی دارد که مننژیت اولیه است یا بدنبال بیماری و نقص دیگری ایجاد شده است.
کودکان و نوجوانان:
شروع بیماری با تب و لرز، سردرد و استفراغ بوده و تغییر سریع در حس ها ایجاد می شود. غالبا اولین علامت حمله تشنجی است. کودک بی قرار و آشفته بوده و ممکن است دچار ترس از نور (فتوفوبی)، کاهش سطح هوشیاری، توهم، هذیان، رفتار تهاجمی، خواب آلودگی و اغما شود. گاهی در ابتدا علایم گوارشی و یا تنفسی رخ می دهد. علامت سفتی گردن (رژیدیتی) و در نهایت اپیستوتونوس شاخص می باشد. کرنیک و برودزینسکی مثبت می باشند. هایپراکتیویتی در معاینه رفلکس ها دیده می شود. پوست سرد، سیانوز و رنگ پریدگی نشانه کاهش خونرسانی محیطی است.
پتشی و پورپورا در مننژیت مننگوکوکی رخ داده و مخصوصا در مواردی که عارضه دیگری مانند شوک موجود باشد، دیده می شوند. درگیری مفصلی (آرتریت) در مننژیت مننگوکوکی و هموفیلوس آنفولانزا رخ می دهد. عفونت اشرشیا کولی ممکن است با یک سینوس پوستی مادرزادی در ناحیه خاجی که با فضای تحت عنکبوتیه در ارتباط است، همراه باشد.
شیرخواران:
بین 3 ماهگی تا 2 سالگی بیماری با تب، تغذیه ضعیف، استفراغ، تحریک پذیری زیاد، بی قراری و حملات تشنجی مشخص می شود و غالبا گریه جیغ مانند وجود دارد. فونتانل های برجسته (بالگ) نشان دهنده افزایش فشار داخل مغزی هستند. سفتی گردن، کرنیک و برودزینسکی ممکن است با کمی تاخیر نمایان شوند.
نوزادان:
 تشخیص مننژیت همانند بیماری های دیگر در دوره نوزادی سخت است. چرا که نوزادان به دلیل عدم تکامل پاسخ های ایمنی بدن، علائمی غیراختصاصی و مبهم دارند. نوزادان معمولا بعد از تولد تا چند روز سالم بوده و بعد از شیر خوردن امتناع می کنند. گریه ضعیف، اسهال و استفراغ، کاهش تون عضلانی، زردی، تحریک پذیری، کاهش وزن، تب یا هیپوترمی، اختلال تنفسی و آپنه، برآمدگی فونتانل ها و سفتی آنها علائم غیر اختصاصی دیگر هستند. در نهایت کودک ممکن است دچار شوک، کلاپس قلبی عروقی، تشنج و آپنه شود.

عوارض  :
با پیشرفت آنتی بیوتیک ها احتمال بروز عوارض مننژیت کاهش یافته است. در صورت ورم شدید بطن های مغزی، هیدروسفالی انسدادی رخ می دهد. تغییرات تخریبی در قشر مغز و تشکیل آبسه های مغزی به دلیل گسترش عفونت رخ می دهد. فشارهای وارده به اعصاب جمجمه یا نکروز ناشی از افزایش فشار ممکن است سبب ناشنوایی، نابینایی یا فلج صورت یا عضلات دیگر سر و گردن شود. یکی از عوارض جدی عفونت مننگوکوکی سپسیس مننگوکوکسمی است که در صورتی که شروع ناگهانی داشته باشد واترهاوس فردریشن نامیده می شود. علائم آن شوک سپتیک، انعقاد منتشر داخل عروقی، خونریزی شدید و دوطرفه آدرنال و پورپورا است. مرگ و میر این سندرم 90 درصد است. لذا در صورت بروز بثورات پورپورایی یا پتشی در کودک مبتلا به مننژیت سریعا باید او را بستری کرده و تحت درمان قرار داد. 

عوارض دیگر شامل سندرم ترشح نابجای هورمون ضد ادراری، تشنج، ادم مغزی، فتق مغزی و هیدروسفالی، فلج مغزی، عقب ماندگی ذهنی، اختلال یادگیری، کم تمرکزی بیش فعالی و صرع دائمی است.
همی پارزی یا ضعف نیمه بدن و نیز کوادری پارزی یا ضعف چهار اندام به علت آسیب ناشی از التهاب شریان یا ترومبوز در مغز رخ می دهد. رویدادی مشابه سکته مغزی که در بزرگسالان ایجاد می گردد. به هر حال بروز مننژیت در دوره نوزادی با احتمال زیاد موجب بروز مسایل تکاملی می شود.

ارزشیابی تشخیصی:
پونکسیون لومبر یا کشیدن مایع مغزی نخاعی و آنالیز و کشت آن مطمئن ترین راه تشخیصی مننژیت است. در صورتی که فشار داخل مغزی بالا باشد، فشار خروج مایع مغزی نخاعی از کاتتر تعبیه شده در نخاع زیاد است البته گریه کودک نیز می تواند این حالت را ایجاد کند. برای کاهش درد پونکسیون کرم املا از یک ساعت قبل به ناحیه L3 تا L5 مالیده می شود. برای کاهش استرس و درد از داروهای وریدی پتدین (مپریدین یا دمرول)، فنتانیل (سوبلیماز) و میدازولام (ورسد) استفاده می شود. کدورت زیاد مایع مغزی نخاعی ملاکی از وجود عفونت است. معمولا تعداد گلبولهای سفید و پروتئین در مایع مغزی نخاعی عفونی بالا بوده و گلوکز آن کاهش یافته است. برای یافتن ارتباط بین گلوکز سرم و گلوکز مایع مغزی نخاعی، نمونه خون نیم ساعت قبل از انجام پونکسیون لومبر گرفته می شود.

تدابیر درمانی:
تدابیر درمانی اولیه در مننژیت عبارتند از ایزوله کردن کودک، شروع آنتی بیوتیک تراپی، مایع رسانی دقیق، حمایت تنفسی مناسب، کاستن فشار داخل جمجمه، درمان شوک سپتیک، کنترل تشنج، کنترل تب، و درمان عوارض.
کودک مبتلا معمولا در بخش مراقبت های ویژه بستری می شود. مایع رسانی از طریق ورید برای سهولت تجویز داروهای ضد میکروبی، مایعات، داروهای ضدتشنج و در صورت لزوم فراورده های خونی برقرار می شود.
معمولا تا زمانی که جواب کشت آماده شود که حداقل 48 ساعت طول می کشد، یک یا دو آنتی بیوتیک موثر بر ارگانیسم های شایع که بر اساس علائم بالینی و سن کودک تخمین زده می شود، تجویز می گردد. پس از آمدن جواب کشت ممکن است لازم باشد آنتی بیوتیک تعویض شود. سفالوسپورین ها معمولا آنتی بیوتیک های انتخابی هستند که بر گرم مثبت و گرم منفی ها موثر می باشند.
برای کاهش ادم مغزی خصوصا در موارد مننژیت ناشی از هموفیلوس آنفولانزا، داروهای ضد التهاب مانند دگزامتازون وریدی داده می شوند که از بروز ناشنوایی نیز جلوگیری می کند. 
مایعات بصورت حداقل مورد نیاز تجویز می شوند زیرا مایعات زیاد موجب تشدید ادم مغزی می شوند. در صورت محدودیت مایعات می توان میزان دریافتی را با بدست آوردن برون ده ادراری به علاوه میزان دفع نامحسوس محاسبه کرد. برای کاهش ادم مغزی سر کمی بالاتر از تنه و در امتداد مستقیم آن قرار می گیرد. گاهی اوقات سرم مانیتول یا قرص استازولامید (دیاموکس) برای کم کردن ادم مغزی تجویز می شوند.
برای کنترل تشنج از داروهای ضد تشنج مانند فنوباربیتال و فنی توئین استفاده می شود.  در صورت بروز شوک، سرم های افزاینده حجم خون در گردش مانند نرمال سالین یا رینگر داده شده و اختلالات الکترولیتی اصلاح می شوند. سندرم انعقاد منتشر داخل عروقی با مصرف هپارین و پلاسمای منجمد کنترل می گردد.
جهت ارزیابی درمان پونکسیون لومبر صورت می گیرد.

پیش آگهی:
سن کودک، مدت بیماری پیش از شروع درمان، سرعت تشخیص پس از شروع، نوع ارگانیسم و کفایت درمان در پیش آگهی مننژیت موثر می باشند. مننژیت باکتریال می تواند سبب آسیب مغزی، ناشنوایی، یا اختلال یادگیری شود.
بیشترین مرگ ومیر مختص مننژیت نوزادان است. عارضه مننژیت در 2 ماه اول زندگی از بقیه سنین بیشتر است. هیدروسفالی ارتباطی و عیوب عصبی خصوصا به دنبال مننژیت پنوموکوکی بیشترین عارضه است. اختلال شنوایی نیز عارضه شایعی است لذا شنوایی باید به مدت 6 ماه بعد پیگیری شود.

پیشگیری:
واکسن هایی برای انواع مننگوکوک و هموفیلوس آنفولانزا در دسترس است. واکسیناسیون متداول مننگوکوک برای کودکان توصیه نمی شود. واکسن علیه هموفیلوس آنفولانزا تیپ b در تمام کودکان از 2 ماهگی تزریق می شود. در ایران هنوز واکسن علیه هموفیلوس آنفولانزا بصورت روتین در برنامه واکسیناسیون کشوری نمی باشد.

تدابیر پرستاری:
تجویز سریع و صحیح آنتی بیوتیک برای کودک مننژیتی در اولویت اقدامات پرستاری است. کودک باید تا 24 ساعت پس از شروع درمان ایزوله نگه داشت. اتاق کودک باید دور از محرکات و آرام باشد. زیرا کودکان مبتلا به نور و صدا حساس می باشند. به علت سفتی گردن وضعیت کودک خوابیده به پهلو بوده و سر تخت کمی بالا برده می شود. بالا بردن زیاد از حد و ناگهانی سر موجب درد می شود. در 24- 48 ساعت اول کودک از نظر درد و تب کنترل شده و استامینوفن کدئین با دستور پزشک در صورت لزوم داده می شود.
معمولا داروهای ضد تشنج بصورت آماده باش در بالای سر کودک قرار داده می شوند. علائم حیاتی خصوصا از نظر افزایش فشار داخل جمجمه، علائم عصبی و علائم سطح هوشیاری، بازده ادراری، و شاخص های دیگر از جمله اکسیژناسیون به فواصل مرتب کنترل می شوند.
مایعات و تغذیه بر حسب وضعیت به کودک داده می شوند اما در صورت کاهش سطح هوشیاری کودک ناشتا شده و مایعات کافی بصورت وریدی برقرار می شود.
حمایت و آموزش والدین درباره علت بیماری، سیر آن و نوع درمان ضروری است.

مننژیت غیر باکتریال (آسپتیک):
عامل این بیماری می تواند ویروس بوده و غالبا توام با بیماری های دیگر مانند سرخک، اوریون و یا لوسمی بروز می کند.
شروع آن ممکن است ناگهانی یا تدریجی باشد. تظاهرات اولیه شامل تب، سر درد، تهوع، استفراغ، درد پشت و ساق ها، گلودرد، درد سینه، ترس از نور (فتوفوبی) و درد عمومی است. این علائم بدون درمان تا 3- 10 روز بدون عوارض بهبود می یابند.
تشخیص بر اساس مشخصات بالینی و یافته های موجود در مایع مغزی نخاعی صورت می گیرد که شامل افزایش گلبولهای سفید است.
درمان علامتی و شامل تجویز مسکن، تامین آرامش، مایع رسانی، ایزولاسیون و آنتی بیوتیک های پروفیلاکسی است.