خون اگر به طور مناسب به کار رود حیات بخش است اما شواهد نشان می دهند که خون و فرآورده های آن اغلب به طور نامناسب مورد استفاده قرار می گیرند . اندیکاسیونهای بالینی تجویز فرآورده های خونی متفاوت است . شرایط بالینی بیماران تعیین می کند که  تجویز کدام عنصر خونی  اندیکاسیون دارد . پرستار باید تشخیص دهد که در شرایط گوناگون ، بیمار به کدام فرآورد? خونی نیاز دارد .

انواع فرآورده های خونی و موارد کاربرد بالینی آنها

1 – خون کامل ( WHOLE BLOOD ) :

خون کامل حاوی 450 میلی لیتر خون به اضاف? 63 میلی لیتر ماد? نگهدارنده CPDA-1  می باشد . هماتوکریت آن به طور متوسط 40% است و در حرارت 1 تا 6 درج? سانتی گراد نگهداری و تا 35 روز قابل مصرف می باشد . تزریق یک واحد آن به یک       فرد متوسط ( با وزن حدود 70 کیلوگرم ) هموگلوبین را به میزان 1-1.2 g/dl و هماتوکریت را 3% – 4% افزایش می دهد .

از خون کامل تنها زمانی استفاده می شود که بیش از 25% – 35% حجم خون به صورت حاد در یک فرد بالغ کاهش یافته  باشد . به عبارت دیگر ترانسفوزیون خون کامل تنها در موارد زیر اندیکاسیون دارد :

    Massive transfusion ( جایگزینی بیش از یک حجم خون یا بیش از4 – 5 لیتر در طی24 ساعت در یک فرد بالغ )
    Exchange transfusion ( تعویض خون )
    عمل بای پس قلبی ریوی


2 – گلبول قرمز متراکم ( Packed Red Cells )

فرآورده ای است که با خارج نمودن حدود 65% – 80% از پلاسمای خون کامل تهیه می شود . حجم آن 250-280 میلی لیتر و هماتوکریت آن 65% – 80% می باشد . در درجه حرارت 1 – 6  درج? سانتی گراد نگهداری و تا 35 روز بعد از فرآوری            ( با ماد? نگهدارنده CPDA-1 ) قابل مصرف است .

الف – موارد استفاده از گلبول قرمز متراکم در بیماران با سن کمتر از 4 ماه

هموگلوبین کمتر از 13 g/dl ( یا هماتوکریت کمتر از 40% ) همراه با بیماریهای شدید و سیانوتیک قلب و یا نارسایی قلب
هموگلوبین کمتر از 8 g/dl  ( یا هماتوکریت کمتر از 25% ) در نوزادان stable و فاقد بیماری های زمینه ای فوق
از دست رفتن سریع و حاد بیش از 10% حجم خون


ب – موارد استفاده از گلبول قرمز متراکم در بیماران با سن بیش از 4 ماه

هموگلوبین قبل از عمل جراحی کمتر از 8 g/dl  ( یا هماتوکریت کمتر از 25% ) یا هموگلوبین کمتر از 8 g/dl  بعد از عمل جراحی همراه با علائم و نشانه های کم خونی
کاهش یا از دست رفتن سریع و حاد بیش از 15% حجم خون یا وجود علائم و نشانه های هیپوولمی که به تزریق مایعات کریستالوئید یا کلوئیدی پاسخ نداده باشد .
هموگلوبین کمتر از 13 g/dl و بیماری شدید قلبی ریوی( سیانوز – دیسترس تنفسی )
هموگلوبین کمتر از 8 g/dl در بیماران دچار کم خونی مزمن که به درمان طبی پاسخ نداده اند یا علائم و نشانه های کم خونی دارند .

ج – موارد استفاده از گلبول قرمز متراکم در بالغین

کاهش سریع و حاد بیش از 20% حجم خون ( acute blood loss )
هموگلوبین معادل 7 g/dl یا هماتوکریت کمتر از 21% در بیماران مبتلا به آنمی مزمن که به درمان طبی پاسخ نداده باشند و فاقد بیماری های زمینه ای باشند .
در صورتی که هموگلوبین بیمار 7 – 9 g/dl بوده و بیماریهای زمینه ای مانند بیماری های عروق کرونر یا عروق مغزی وجود داشته باشد و یا علائم و نشانه های مهم آنمی ( سرگیجه ، تنگی نفس ، طپش قلب ، ضعف و بی حالی شدید ) دیده شود .


3 -گلبولهای قرمز شسته شده  (Washed-Packed Red Blood Cells [ W-PRBCs] )

برای تهی? گلبول قرمز شسته شده ، گلبولهای قرمز متراکم را با استفاده از یک تا دو لیتر نرمال سالین شستشو می دهند تا هم? عناصر آن به جز گلبول قرمز کاهش یابد ( عمدتاً پروتئین های پلاسما و سپس گلبولهای سفید ) . هدف از انجام این کار کاهش واکنش های آلرژیک شدید یا آنافیلاکتیک ناشی از پروتئین های پلاسما است ؛ از این فرآورده در پورپورای پس از تزریق خون نیز استفاده می شود . در فرآورد? گلبول قرمز شسته شده حدود 20% از گلبولهای قرمز ، 85% از گلبولهای سفید و نزدیک به 99% از پلاسمای اولیه کاهش می یابد . حجم نهایی این فرآورده حدود 300 میلی لیتر است و گلبولهای قرمز شسته شده به جای پلاسما در محلول سالین شناور هستند . بعد از انجام مراحل شستشو ، گلبول قرمز شسته شده باید ظرف 24 ساعت تزریق شود .


4- پلاکت متراکم ( Platalets Concentrate )

هر واحد پلاکت متراکم 45 – 60 میلی لیتر حجم دارد . ترانسفوزیون پلاکت در موارد زیر اندیکاسیون دارد :

    به عنوان درمان پروفیلاکتیک در صورتی که شمارش پلاکتهای بیمار کمتر از 10000 در میکرولیتر باشد .
    شمارش پلاکت کمتر از 50000 در میکرولیتر برای جراحی های کوچک
    شمارش پلاکت کمتر از 80000 در میکرولیتر برای جراحی های بزرگ
    شمارش پلاکت کمتر از 50000 در میکرولیتر در بیمارانی که خونریزی فعال دارند .
    بیمارانی که تحت ترانسفوزیون ماسیو قرار داشته ، خونریزی داشته و شمارش پلاکت های آنها از  50000 در میکرولیتر کمتر است .
    شمارش پلاکت کمتر از 100000 در میکرولیتر در بیمارانی که دچار خونریزی ریوی یا مغزی شده اند .
    به عنوان درمان پروفیلاکتیک در نوزادانی که شمارش پلاکت آنها از 40000 کمتر است .
    خونریزی یا اعمال جراحی یا اعمال طبی تهاجمی در نوزادان با شمارش پلاکت کمتر از 100000 در میکرولیتر


5 – پلاسمای تازه منجمد ( Fresh Frozen Plasma = FFP )

FFP به پلاسمایی اطلاق می شود که حداکثر طی 6 – 8 ساعت پس از جمع آوری خون کامل از آن جدا و سریعاً منجمد می گردد . در صورت نگهداری در منهای 18 درجه سانتی گراد یا پایین تر تا یک سال و در صورت نگهداری در حرارت منهای 65 درجه سانتی گراد تا هفت سال قابل استفاده می باشد . حجم آن حدود 250 میلی لیتر بوده و حاوی تمامی فاکتورهای انعقادی پلاسما    می باشد .

کاربرد بالینی FFP :
تزریق پلاسما در بیمارانی که خونریزی فعال دارند و یا افرادی که به دلیل اختلالات انعقادی در خطر خونریزی هستند ، کاربرد دارد . به طور خلاصه کاربرد FFP به شرح زیر است :

الف – کاربرد اصلی
PT  بیشتر از 16 ثانیه یا PTT بیشتر از 55 – 60 ثانیه ( به جز بیمارانی که هپارین دریافت می نمایند )
کمبود فاکتورهای انعقادی 2 , 5 , 7 , 9 , 10
انتقال خون ماسیو
DIC
TTP ( در درمان TTP یا به عنوان ماد? جایگزین در تعویض پلاسمای این بیماران )
برگشت سریع اثر وارفارین

ب – کنتراندیکاسیون های مطلق :
در موارد زیر به هیچ وجه نباید از پلاسما استفاده شود :

به عنوان افزایش دهند? حجم ( Volume Expantion )
به عنوان منبع تغذیه
کمبود یا نقص سیستم ایمنی
التیام زخم

دوز FFP به طور معمول 12 – 15 ml/kg می باشد که سطح فاکتورهای انعقادی را 20% – 30% افزایش می دهد .
FFP بعد از آب شدن باید هر چه سریع تر مصرف شود . در صورت نگهداشتن در دمای 1 – 6 درج? سانتی گراد ، حداقل تا 24 ساعت پس از ذوب شدن قابل نگهداری است .

6 – کرایو پرسیپیتیت (  Cryoprecipitate)

حجم این فرآورده  10 – 20  میلی لیتر است ؛ در دمای منهای 18 درجه سانتی گراد تا یک سال و پس از آب شدن ، حداکثر تا 6 ساعت باید مصرف شود .
این فرآورده حاوی فاکتور 8 ، فیبرینوزن ، فاکتور فون ویلبراند ، فاکتور 11 و مقادیر قابل توجهی فیبرونکتین می باشد .

:موارد استفاده از کرایو پرسیپیتیت

کمبود فیبرینوژن ( اکتسابی یا مادرزادی )
بیماری فون ویلبراند
کمبود فاکتور 8
هیپرفیبرینوژنولیز ( بعد از درمان با استرپتوکیناز )
خونریزی در بیماران اورمیک
موارد کاهش شدید فیبرونکتین :
فیبرونکتین به عنوان اپسونین عمل می کند و تصور می شود که باکتری ها را می پوشاند و به این وسیله به راحتی توسط فاگوسیت ها از بدن پاکسازی می شوند . در بیماران مبتلا به سوختگی و مبتلا به شوک تروماتیک ، فیبرونکتین به شدت کاهش می یابد در نتیجه درمان جایگزین با استفاده از کرایو در بیمارانی که کمبود شدید فیبرونکتین دارند ممکن است به معکوس شدن روند سپتی سمی در این بیماران کمک کند .

کرایو معمولا یک واحد ( کیسه ) به ازاء هر 7 – 10 کیلوگرم وزن بدن تجویز می شود .


7 – آلبومین

آلبومین انسانی پروتئینی است با قدرت حلالیت بالا که در کبد سنتز می شود . میزان این پروتئین در بدن کم است به طوری که در فردی با وزن 70 کیلوگرم مقدار آلبومین حدود 300 تا 350 گرم می باشد . گرچه 60% – 65% آلبومین بدن در خارج از سیستم عروقی قراردارد ولی همین مقدار عامل ایجاد 70% – 80%  فشار کلوئیدی پلاسماست . آلبومین در غلظت های 5% و 25%  وجود دارد . این آلبومینها از طریق پلاسمای تجمعی به دست می آیند و از نظر pH معادل  pH فیزیولوژیک بدن بوده و میزان سدیم آنها 145mEq/L و میزان پتاسیم آنها کمتر ازmEq/L  2 می باشد . همچنین فاقد هر گونه ماد? نگهدارنده یا فاکتورهای انعقادی      می باشند . آلبومین انسانی 5% و 25%  هر کدام به ترتیب دارای 1 و 25 گرم آلبومین در 100 میلی لیتر بافر رقیق کننده       می باشند .

آلبومین برای جایگزین کردن حجم بعد از ازدست رفتن حاد مایع ، فلبوتومیِ درمانی  یا تعویض پلاسما به کار می رود ؛ در سوختگی شدید یا در افرادی که دچار علائم ادم شده اند ، برای افزایش حجم داخل عروقی و اصلاح هیپوآلبومینمی استفاده می شود . تجویزآلبومین همراه با دیورتیک در درمان ادم ریه یا سندروم دیسترس تنفسی بزرگسالان کاربرد دارد . در صورت امکان         24 ساعت قبل از تجویز آلبومین ، مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین ( ACE inhibitors ) hold شوند .